Kan een compositie, het muzikale materiaal zélf, inherent en absoluut persoonlijk of autobiografisch zijn? Zo'n idiomatische of intrinsieke kwalteit heeft het recente werk van de Gagi Petrovic. En zijn nieuwste cd Unfold Yourself is het uitgangspunt voor dit onderzoek naar de plek die het (auto)biografische in de hedendaagse gecomponeerde muziek inneemt én naar de vorm daarvan; met Petrovic en ruim tien van zijn collega's.
“O please, can't I be you, your personality's so great”, dixit Lou Reed in NY Stars, met een gezonde dosis ironie. De blinde identificatie met popzangers is er sindsdien niet minder op geworden, vaak gepaard met een bijna obsessieve aandacht voor hun privé-leven. Tegelijkertijd wordt datzelfde privé-leven vaak genoeg schaamteloos geëxploiteerd.
Intimiteit is een 'hot item'. En een problematisch begrip, zie de verhitte debatten over privacy. Inmenging in privé-zaken wordt weliswaar niet op prijs gesteld, maar loopt parallel aan een toenemende nieuwsgierigheid naar wat zich in de beslotenheid van andermans privé-ruimte afspeelt. De sleutelgatmoraal blijft virulent. Deze vaststelling roept de vraag op, of deze ontwikkeling ook opgaat voor de nieuwe muziek anno nu.
“Unfold Yourself is een verhaal van persoonlijke groei”, zo introduceert Gagi Petrovic zijn album; een werk in zeven delen, ruim vijftig minuten in lengte. Een klankwereld die bestaat uit elektronisch materiaal dat met compositorische zorg en de nodige singer-songwriterige verve is opgebouwd. De delen zouden ook liedjes kunnen zijn, over “zorg dragen voor je eigen geestelijke gezondheid”, in een “overrompelende duisternis, schier eindeloos.”
In de klank (enkelvoud dus) die Petrovic gebruikt, hoor ik attentie, een vertrouwen en – heel bijzonder (vergelijk dit met wat Tony Conrad zegt over durational composition) – de notie dat tijd en het verstrijken daarvan niets vergemakkelijkt of bespoedigt, maar wel zorgt voor een “onvermijdelijke transformatie van de veranderlijkheid”. Je hoort doorheen de stukken de volatiliteit zelf draaien en in en uit zichzelf vouwen, zoals de kop en schotel van Bruce Nauman: topologie in autobiografie als vernieuwende motivatie en frisse actor.
Hoe kan dat nou? Dat ín de klank zelf het persoonlijke ligt? Niet het narratief of de emotie, zoals je kent of verwacht, maar in de klank. Die zwangerte die verrast en verbijstert, meen ik te horen in het werk van meer hedendaagse componisten. Daarmee is Unfold Yourself en een uitgebreid gesprek met Petrovic het uitgangspunt voor deze onderzoeking langs meer dan tien voorbeelden, die een ademend rizoom vormen van het verklankte persoonlijke of de persoonlijke klank, als een muzikale analogie van Philip Beesley's netwerken.
Listen: GAGI PETROVIC – UNFOLD YOURSELF
“Waar zit die persoonlijkheid dan in de klank? Waar ik vaak op uitkom, in reflecties, dus hoe dingen tegenover elkaar staan en op elkaar (in)werken in een stuk, is dat de compositorische parameters rationeel gekaderd zijn, alsook de macro structuur, maar timing op micro- en meso-niveau doe ik op gevoel en vaak spelenderwijs”, vertelt Petrovic.
“Het ligt in de articulatie van het kleine materiaal, zoals een violist die een concerto speelt, ook daarin het eigene legt om volledige expressie weer te geven.” Bij Petrovic lopen de componisten- en uitvoerendenrol door elkaar. Dat is alleen al een inherent persoonlijke(re) manier van werken.
Petrovic: “Vroeger wilde ik me zoveel mogelijk van het podium distantiëren, alles uitcomponeren en heel bewust in de schaduw blijven. Wellicht ook uit zelfbescherming, want dan wordt het zeker niet te persoonlijk. Dat is niet goed of fout, maar daardoor werden bepaalde persoonlijke aspecten wel begraven. Dat is nu anders. Misschien niet per se kwetsbaar, maar wel meer open.”
Listen: FANI KONSTANTINIDOU – BACTERIAL DANCE
Dat openen speelt natuurlijk een belangrijke rol bj de publicatie van een werk. Fani Konstantinidou vertelt: “In my view, every artist who publishes their work essentially makes a political or social statement, even if they avoid direct references to those topics. Personally, I am interested in politics and societal matters since young age. When I incorporate elements of my personal identity into my work, it's usually driven by a social issue or topic.”
In Konstantinidou's werk horen we de inverse beweging dan die we bij Petrovic zagen. Niet de weg naar binnen, maar naar buiten. Geluid van obscure, micro-organismes wordt versterkt om een onontdekte wereld te verkennen. En ze legt uit: “Every composer, whether consciously or subconsciously, incorporates elements that derive from their personal and social background. Therefore, the personal and (auto)biographical elements are always present—in fact, I believe it is too difficult to eliminate them.”
Listen: CLARA DE ASIS – UNO TODO TRES
Zoals het persoonlijke politiek is en het politieke persoonlijk, zo wijst Clara de Asis ook nog op een interssant punt, namelijk: identiteit, subjectiviteit en de rol die technologie speelt, ook en natuurlijk, in de hedendaagse muziek: “Indeed, in today’s creative practices around composed music the direct use of autobiographical references or elements drawn from the composer’s personal life is particularly widespread and often employed actively in the compositional process. I would associate this tendency, on the one hand, to the fact that there’s today a wider awareness and exploration of the questions of identity and subjectivity. On the other hand, it’s clear that today we have the technology to, very easily and automatically, take snapshots and audio recordings of our own life.”
Dit zie je ook in haar manier van werken: “I don’t make a distinction between composing a piece of music, going for a walk or having a conversation with a friend. All of these things relate to one another, they inform and enable each other. So, in that sense, what I live is part of my creative process. I keep different notebooks and write about things that I observe, thoughts or experiences in my daily life. Usually, when I am going to start a new piece, I open old notebooks and read through them, looking for elements that may spark something in my process. This is the way that my personal life and autobiography are related to my work.”
Listen: GAGI PETROVIC – CHOOSING-FREEDOM
Deze uitspraak van De Asis herinnert aan wat Petrovic aanraakte: de manier van werken zélf. Niet: de componist met een groot bureau in een ivoren toren. Bijvoorbeeld zijn titel Choosing Freedom: “Dat is een relatief abstracte uitroep, maar wat betekent vrijheid dan? Hoe kan die titel een uitgangspunt zijn voor vormen die je hebt moeten loslaten om vrijheid te kiezen? Zijn dat voorwaarden die verder gaan dan waaraan 'muziek' zou moeten (moeten?!) voldoen en waarin liggen die onuitgesproken verwachtingen, in de cultuur bijvoorbeeld ook al: beats of geen beats, tonaal of niet-tonaal, ritmiek, geen metrum, soms wel; schakelen tusen verschillende subcultureren en muzikale paradigma's.” Petrovic zet in zijn verkenningen bewust veel spaning op conventies; het is zijn manier van het vieren van muzikale vrijheid.
Zeven voorbeelden van diverse manieren van werken met persoonlijke of (auto)biografische gegevens of materialen.
Listen: OSCAR BETTINSON – PRESENCE OF ABSENCE
Singer-songwriters hebben muziek en tekst tot hun beschikking. Zo ook Oscar Bettinson: “I am working on a piece now which is probably the most personal I have ever written. A few years ago, I started writng my own texts to be sung, and that, naturally makes things more personal. In this piece that I am working on now, I have deliberately written a section of text that is very personal. It is a highly personal section of text, something that I’ve shied away from in the past. I recently wrote a string quartet which was written in memory of two of my teachers who died within a few months of each other, aswell as members of my extended family who died during the pandemic. That’s also a personal piece, and maybe, for me this has something to do with the pandemic. We had plenty of time for introspection during that time.”
Listen: KATE MOORE – RIDGEWAY
De samenleving, the body politic, technologie en een pandemie: ze werken allemaal op de een of andere manier door. Eén van de favoriete antwoorden, die ik voor dit stuk mocht krijgen, kwam van Kate Moore,
Haar werk ken ik als doordrenkt van plaats en geschiedenis. Geschiedenis als in meervoud: geschiedenissen, verhalen dus. Geleefde herinnering ook, persoonlijke ervaring en immersie in landschappen waar we in Nederland nauwelijks weet van hebben.
Haar album Ridgeway laat bijvoorbeeld intense belangstelling horen voor natuurlijke krachten die onze wereld maken, een Bachelardian poetics of space. Stiekem misschien zelfs muziek zoals Guiseppe Penone of Richard Long in en met natuur werken. Daarin is haar citaat veelzeggend: “I only write music in response to the environment.” Een statement dat in haar eenvoud ten diepste in parallel met Moore's werk loopt én daarin en daarmee uiterst persoonlijk is.
Listen: ANNE LABERGE – RAW
Laten we de lijn van de verhalen doortrekken. Anne La Berge vertelt: “My work is autobiographical or at least deeply personal using narrative, sometimes more and sometimes less abstract. This is a signature artistic device, choice, necessity of mine. There are traps when using oneself as an artistic subject and I continue to carefully examine the borders of narcissism, universality and abstraction as formal disciplines using Cindy Sherman, Nan Goldin, and various novelists as examples to help guide me.”
La Berge gaat verder: “In the last 20 years or so there are more compositions where real situations are dealt with such as Sept 11. I think different nationalities work differently with the balance of abstract and concrete. The US and Britain are less inclined to embed present time into more abstract expression whereas the Italian or Greek aesthetic is to open a composition to somehow include historic and philosophic elements to blur a narrative into a more complex reference paradigm.”
Listen: JÜRG FREY – LIEURES D'OMBRES
Wie Jürg Frey ziet optreden, zeker samen met zijn vrouw Elisabeth Frey-Bächli krijgt het gevoel te worden toegelaten in een universum dat klinkt alsof de ene persoon een schilderij van Agnes Martin speelt en de ander een doek van Robert Ryman uitvoert – tegelijk volledig op elkaar afgestemd, in één moment en één geluid.
En misschien is het ook wel zo dat zijn stukken het best door henzelf zo uitgevoerd kunnen worden, maar dat kan ook een persoonlijke projectie van mij zijn. Frey hinkt een beetje op twee gedachten: “Looking back at my work, many are related to my biographical/personal situation. And with the idea that all music always has a political connotation, I am a typical child of the 1970s. But connecting my music with my personal biographical situation was never my desire or goal. It happened as a consequence of my general way of thinking and working. It is the way I work with instruments, musicians, pitches and so on that makes my music the way it is. But I can't remember a personal biographical event that directly served as a model for one of my pieces.”
Listen: SEAMUS CATER – A HISTORY OF MUSICAL PITCH
Tekst en het zelf-zingen, vinden we ook terug bij de intense intimiteit die voor mij nog wel eens wat weg heeft van John Cale of tekeningen van Egon Schiele, maar eigenlijk vooral géén vergelijkingen oproept. Voor hem is het persoonlijke dé Fundgrube: “I have been using biography for more than a decade. Initially I was writing songs which were portraits of artists, but in the last few years, I've been digging in the scattered archives of Alexander J. Ellis, and rather than writing songs which somehow tell his history, I used the actual history and made this into music. I worked with tuning data he had gathered and made a big scale work for tuning forks, a common tool of Ellis. For the other half of the project I tuned a concertina from 1926 in a tuning Ellis proposed in 1880. In this music I sing fragments from his archive, letters, statements, footnotes, etc. Because Ellis, like me, also played the concertina I felt I was blurring the boundaries between him and me and I thought of this as 'mixing our sensibilities'. I like to think I got to know him in some way and this indeed was personal, my delivery also.”
Listen: CECILIA ARDITO – THE DEAREST DREAM
Het kleine groot maken. Of: het gewone in de kunst brengen. Ceclia Ardito draait mijn vraag om en dat past natuurlijk ook heel goed bij haar intrigerende werk dat bol staat van alledaags geluid dat onalledaags gebruikt wordt. En omgekeerd, ook weer.
Ardito gaat verder op wat De Asis al zei: “I believe there is a tendency to express ordinary life in art. I think that everyday life has become a prominent subject in our times. Just as Vivaldi had birds, wind, and storms in his music, and Nono had the bells in Venice, we now find ourselves exploring the interiors of people's houses during a Zoom call.”
En om door te gaan op haar manier van werken: “I work with everyday objects and artifacts from daily life that may appear self-referential. However, using materials from the domestic sphere does not necessarily mean that I am leaning toward a domestic trend, as opposed to more universal themes like nature or religion.”
Ook hier weer, het antwoord is niet per se eenduidig: “I work with everyday objects and discarded materials, but at the same time, my music is closely related to the classical tradition in terms of discourse. So, for me, everyday objects are universal and not self-referential. When I write music for a fan, I consider it in its acoustic and kinetic possibilities. I think about how to orchestrate it, how to notate it, much like one would with a Stradivarius. So, the mindset is classical. In terms of ideology, another significant self-referential subject, I think my approach to objects is related to the 'Theory of the Thing,' which aims to rescue objects from obsolescence and oblivion. This is not done in a nostalgic way but rather as a political act. But this is something not really “mine”, something that is strongly in the air.”
Listen: GABRIEL PAIUK – ADJACENT SOUND
Gabriel Paiuk raakt aan nóg een interessant aspect van het persoonlijke, namelijk: het individuele, of juist iets daarboven: "If I need to reflect on my trajectory, I have to say that I've always been concerned (in a very intuitive, basic level) with a realm of pure sound which is deeply affective. I could never think of sound as an abstract realm since the tipping point for me in terms of how music became relevant concerned a fundamental experience of sound which transforms the mere act of listening. It was Coltrane, Dolphy, Cecil Taylor who prompted the possibility to transform listening for me, and that remains at the core. This expanded "retroactively" to the music of Charlie Parker or Billie Holiday, for example, and furthermore proliferated in other directions – to include just a few of probably around a hundred, including people like Henry Threadgill, Derek Bailey, My Bloody Valentine, Morton Feldman, Luigi Nono, etc. But the point of *contact* is fundamentally affective. Discussing influences might sound cliché and not really what I want to aim at, but the reason I resort to this is not because I want to emphasize an "individual story" (or the nurturing of a particular individual musical skill or discipline) but more in the sense that I want to arrive at the notion of a trans-individual texture, which is what I want to get at."
En dat brengt meteen een zekere complexiteit met zich mee, ook op persoonlijk vlak, want, zo zegt Paiuk: "(1) I cannot separate the auto-biographical, in the sense of comitting a history of oneself in the act of creation, from a history of transindividual transformations. (2) Thus, I cannot relate in my work to something I would identify as "personal" in the sense of an appeal to the autonomy or stability of the individual subject. The words of french philosopher Jean-Luc Nancy resonate in this case for me, when he claimed that it is not a matter of "returning to the sense of man or the subject [...] as if experimentation was something detrimental." I bring Nancy's words also not because I'm aiming to uphold any kind of "universal" claim. On the contrary, I echo Nancy here in his claim that a future sense needs "to be constructed" rather than searched for in the past."
Toch weer terug naar Unfold Yourself. Ik duik met Petrovic dieper zijn werkproces in. Wat blijkt: nog voordat er een noot gecomponeerd was, lag er al een idee voor het muzikale narratief, gekoppeld aan de titels. “Tegenwoordig volg ik een minder rationeel proces. Neem de titel Disrupt. Dan ga ik onderzoeken welke klanken daar bij horen. Wat ik daarin hoor. Dan sla ik bepaalde wegen in of laat ik andere liggen. Die keuzes zijn natuurlijk autobiografisch. En ook de manier waarop ik die research-elementen in relatie tot elkaar breng, zowel muzikaal, als qua narratie: die logica binnen de context die je jezelf gegeven hebt is ook onderhevig aan 'ik' – het plan is dan wel van tevoren bedacht, de inhoud is dat niet. Als je dan minder volledig uitcomponeert en meer eigen intuÏtie toelaat, wordt het flowmatige proces een opteltsom van persoonlijke keuzes, in een toch al persoonlijk verhaal.”
Listen: IVAN VUKOSAVLJEVIĆ – THE BURNING
Dit doet me meteen denken aan wat Ivan Vukosavljević me vertelde. Zijn immense 45 minuten durende majestueuze drone The Burning deed me trillen op mijn benen. Alsof een stripe-painting van Gerhard Richter de zwaarte van de historie zoals bij Anselm Kiefer met de prachtige zwart-bruin schakering van Pierre Soulages moest dragen. Een inferno dat extranaliseert, maar ook naar binnen zuigt. En zijn recentere plaat met werken voor orgels in kleine kerken trekt die lijn verder door.
Vukosavljević: “There is no music outside of us. Outside of us is just what is, and therefore Music as an artificial experience is a deeply human experience. So then, if it is not personal, if it is not coming from the origin which is the endless depth of the human subconscious, then it is not in a resonating connection with the rest of humanity and it is only imitating life and not being alive. If we want to penetrate our being throughout and create a profound connection with others, that can be emotionally, intellectually and spiritually honest in front of the world, then we have to compose music that is uncompromisingly personal.”
Listen: YANNIS KYRIAKIDES – SUBVOICE
In gesprek met Yannis Kyriakides neigt hij eerst ernaar de biografie wat naar de achtergrond te brengen en meer te focussen op identiteit. Een subtiel verschil, maar zeker intrigerende nuance.
Kyriakides: “For me the problem in how mainstream contemporary music developed this in the 21st century was that it took the techniques and gestures but didn't question the forms. And by the forms, I also mean the institutional and commercial structures. On the other hand, the 'authenticity' ideas that have replaced modernist 'originality' in much of culture, where identity politics plays such an influential role, seem to carry more weight these days - and I don't think that's such a bad thing - because it allows for a more diverse - less male-euro-centric perspective on music.”
Het werk van Kyriakides is onlosmakelijk verbonden met wat in de Verenigde Staten 'roots' genoemd zou worden. Een geworteldheid die tegenwoordig al lang niet meer samenvalt met country. Kyriakides: “For me the biographical aspects - or let's say 'identity' issues have/had to do with trying to find a sound or sound priorities that were different to Western European. So, for me the biographical aspects were not just superficial subject matter but looking for another way of thinking of material, form, musical parameters.”
Listen: PANDELIS DIAMANTIDES – A VIBRATION
Either/or, het aan de ene kant versus aan de andere kant is steeds meer het Leitmotiv geworden in deze zoektocht. Pandelis Diamantides vertelt vrijwel analoog aan het relaas van Petrovic: “The current cultural climate values individual voices and perspectives, which encourages artists to be open and vulnerable in their work.” Maar zit in zijn sensory-overload stukken dan ook veel Pandelis zélf?
Ik heb het gevoel dat er in en onder de abstractie en het technische experiment veel inherent eigens zit; een effect van gebeurtenissen van buiten die inwerken op de persoon en de persoonlijke levenssfeer: “My audiovisual series of works titled Παλμός, which translates to 'pulse' or 'heartbeat' contextualises the heart as a metaphor for emotion and explores the concept of vibration as a connecting element bridging physical, biological, and social activities, utilising data derived from a single heartbeat and the collective movements of crowds around points of social interest. As a strategy for coping with the challenges of social isolation during the Covid-19 pandemic, I observed and measured my own heartbeat and breath rhythm at regular intervals. This introspective process enabled me to become aware of the connection between my pulse and the rhythm of the world, instilling a sense of togetherness during the prolonged lockdowns.”
Listen: GERMAINE SIJSTERMANS – BETULA
Tegenover mogelijke overload, staat de kalme fragiliteit van het werk van Germaine Sijstermans. Waarin, net als bij Frey, abstractie in het kleine gebaar nooit ver weg lijkt, maar waarin de klank ook ten diepste persoonlijk lijkt, op z'n minst in haar 'stijl'. Ze zegt: “On the one hand there are composers and performers of contemporary music moving away from music that support systems of 'measurable quality', feeding into mindsets of hierarchy and negation/neglect of the personal. I also think that in general there is more room, appreciation for, and application of selfreflection in society. More people have and apply the tools to reflect on their (perception of their) inner life, the outer world, and their experiences in either or both.”
Om recht te doen aan de meerstemmigheid van het onderzoek, wil ik besluiten met een trio stemmen die ieder op hun eigen manier een conclusie trekken.
Cecilia Ardito: “Autobiographical elements in art are always present. Perhaps the everyday nature of our times fosters a more autobiographical culture in general, where everyone can publish their news, food, events, and activities for others to see. Art reflects this cultural shift, and artists, as they have always been, serve as catalysts for what is happening. Artists, by presenting 'Quotidianity' as a subject or theme, paradoxically become invisible. In general, it's challenging to truly get to know the person behind the artist, and it is often very disappointing! This suggests that the person and the work are more distinct and separate than we might think, which brings us back to the definition of what is autobiographical in art.
Yannis Kyriakides: “I can definitely see a tendency in music that values more highly the human connection. I see that currently, the priorities in a musical process, specially in a concert or a collaboration setting, are pointing rather towards the process and the experience, and less towards the detached object. How music and listening practices can construct togetherness, and how this togetherness can integrate people’s lives as an alternative to isolating factors.”
Jürg Frey: “I don't think there is more room for it, or in other words, there has always been infinite room for personal/biographical elements. It depends on how much importance a composer gives to this room, it is a decision of the composer. Perhaps there is a trend today to believe that personal/biographical elements also make a piece more personal/individual. But to think that there is a direct connection here is probably a mistake.”
Dit oorspronkelijk Nederlandse artikel verscheen in nummer #138 in Duitse vertaling door Michael Steffens. Dieser niederländische Originalartikel erschien im Heft #138 in deutscher Übersetzung von Michael Steffens.
Folge uns auf
